Artystyczny słownik polsko-francuski

Czy wiecie, że wiele polskich słów pochodzi z francuskiego?

Céline zdała sobie z tego sprawę, gdy zaczęła uczyć się polskiego, a przede wszystkim, żyć w Polsce. W galicyzmach najbardziej podoba jej się to, jak są w u nas zapisywane. Nawet jeśli słowa brzmią podobnie, przelane na papier (z powodu polskiej pisowni) wydają się Céline zupełnie obce. Sami zobaczcie! Chopin – Szopen, abat-jour – abażur, boulevard – bulwar, ingénieur – inżynier… paysage – pejzaż… A jednak, to dokładnie to samo słowo.

Polsko-francuski słownik artystyczny jest wspólnym projektem pracowników „Łokietka” oraz Céline, który ma na celu pokazanie powiązań między tymi dwoma językami i kulturami.

Wybrane słowa przedstawione są w formie filmu poklatkowego wraz z opisem pochodzenia lub ciekawostkami.

Za warstwę wizualną i ilustracje odpowiada plastyczka Magdalena Cudziło, za warstwę tekstową i edycję filmu wolontariuszka Céline Marie Mercier. Opieka merytoryczna i tłumaczenia Maciej Mikołajski, koordynacja Ewa Urbańska.

Projekt realizowany był od kwietnia do lipca 2021 r.

[Kliknij na obrazek żeby zobaczyć film]

1) Abażur / abat-jour

Słowo „abażur” na przykład pochodzi od francuskiego „abat-jour” złożonego z czasownika „abattre” w trzeciej osobie liczby pojedynczej i rzeczownika „jour”. Dosłowne tłumaczenie tej zbitki to „pokona-dzień”. Polskie słowo „abażur” powstało z połączenia wymowy obu francuskich wyrazów i zapisania ich po naszemu. Zauważcie jak podobna jest wymowa w obu językach! Widzicie? Już mówicie po francusku!

2) Bagaż / bagage

Słowo „bagaż” pochodzi ze starofrancuskiego „bagues” oznaczającego paczki. Pierwotnie słowo „bagaż” odnosiło się do wyposażenia wojskowego. Teraz skojarzylibyśmy je razem ze słowem „voyage” oznaczającego podróż. Nie byłoby to powiązanie bezpodstawne, w końcu gdy wyjeżdżamy to pakujemy walizki! Z drugiej strony mamy również „bagage intellectuel”, czyli zespół wiedzy pozyskanej z doświadczeń. Doświadczenie! To słowo znajdziemy w przenośni użyte w Polskim powiedzeniu „bagaż doświadczeń”. Ciekawe, jak znaczenie może delikatnie zmieniać się kiedy przedostaje się z jednego języka do drugiego.

3) Krawat / cravate

Słowo „krawat” pochodzi od francuskiego „cravate”, to zaś od słowiańskiego „hrvat”, co oznacza po polsku „Chorwat”. Nazywano nim najemników, lekkich kawalerzystów pochodzenia chorwackiego w armii francuskiej w XVII wieku. Dzisiejsze znaczenie słowa „krawat”, czyli rodzaju opaski z tkaniny zawieszonej na szyi pochodzi właśnie od tych jeźdźców, którzy takowe nosili. W języku polskim słowo to zostało zapisane zgodnie z zasadami polskiej pisowni, lecz ponownie (tak jak w przypadku bagażu) wymowa jest niemal taka sama. Zauważcie, że ostatnia litera francuskiego słowa pomijana jest w słowie polskim – jest tak, ponieważ w języku francuskim jej nie wymawiamy. Nazywa się ona „e muet”, czyli „nieme e”. Śledząc kolejne wpisy w tym cyklu możecie spostrzec jak wiele takich niemych „e” występuje w języku francuskim.

4) Biżuteria / bijouterie

Co zaskakujące, „biżuteria” w języku polskim odnosi się raczej do klejnotów niż miejsca w którym się je sprzedaje. Po francusku „bijouterie” oznacza zazwyczaj sklep, gdzie kupuje się klejnoty. Słowo „bijouterie” złożone jest z wyrazu „bijou” klejnot i z sufixu -erie, który dodaje się zazwyczaj do nazw biznesów. Zasada jest tutaj podobna jak w przypadku polskiej końcówki -arnia w „kawiarni” chociażby.

5) Parasol / Parasol

Francuskie słowo „adresse” pochodzi od starofrancuskiego „adrece” oznaczającego ścieżkę prowadzącą wprost do celu. Dosłowne znaczenie słowa „adresse” to „wyprostować”, stąd różnorakie znaczenia, jak chociażby polecenie by pójść i kogoś znaleźć. Dziś najbardziej rozpowszechnionym znaczeniem słowa jest wskazanie miejsca zamieszkania, które na przykład zapisuje się na odwrocie koperty by wysłać komuś list. To dokładnie to samo znaczenie jakie niesie „adres”. Zauważcie, że dwie ostatnie litery z francuskiego słowa w polskim znikają, ponieważ jeszcze raz przypomnę, język polski jest dużo oszczędniejszy w formie niż francuski!

6) Adres / adresse

7) Szampan / Champagne

Czy trzeba przypominać, że „champagne” to musujące wino z Szampanii (Champagne) we Francji. Słowo pochodzi z potocznej łaciny, gdzie „campania” oznacza równinę czy po prostu wieś. Słowo zaanektowano do starofrancuskiego jako „canpayne”, później „champaine” co oznaczało dużą połać ziemi. W języku francuskim przed literą „p” używa się litery „m”, tak więc „n” musiało ustąpić jej miejsca. Tak więc dwuznak „an” zamienił się w „am”, przy czym „m” jest nieme a „a” wymawia się odrobinę podobnie jak nasze „ą”. W języku polskim zaś w słowie „szampan” każda litera, również „m” jest wymawiana. Pisownia się zmienia i czytając słowo „szampan” mam wrażenie, że jest ono zupełnie nowe, wymowa jednak pozostaje podobna. Kolejną różnicą jest końcówka. Po francusku końcówka -gne wymawiana jest jako [ɲ] („e” jest nieme, a „g” zmiękcza „n” do dźwięku zbliżonego do naszego „ń”), w języku polskim zaś końcówka to zwyczajne [n].
We Francji szampana otwieramy zwykle na specjalne okazje i właśnie to dzisiaj zrobię z powodu moich urodzin!

8) Pejzaż / Paysage

Słowa „paysage” używa się do opisania widoku jaki rozpościera się przed nami, podobnie do polskiego słowa „krajobraz”, a także do opisu fotografii lub obrazu takiego widoku, jak w polskim słowie „pejzaż”. Z etymologicznego punktu widzenia słowo „paysage” w języku francuskim stworzone zostało z rzeczownika „pays” (o identycznym znaczeniu co „kraj” w słowie „krajobraz”) i sufiksu -age tak, by stworzyć nowy rzeczownik. Co ciekawe widzimy więc że oba polskie słowa pochodzą od francuskiego pierwowzoru – pejzaż został dosłownie przeniesiony, jedynie pisownię dostosowano do polskich zasad, krajobraz zaś stworzono tłumacząc słowo „paysage” na język polski. Słowo „paysage” ma w języku francuskim wiele znaczeń, na przykład oznacza horyzontalne ułożenie zdjęcia lub obrazu, w opozycji do wertykalnego ułożenia nazywanego we Francji portretem.

9) Witraż / Vitrail

„witraż” pochodzi od francuskiego słowa „vitrage”, lecz tłumaczenia jego znaczenia na ten język to „vitrail”, co nie znaczy dokładnie to samo! „vitrage” to nazwa szyby okiennej, „vitrail” to zaś specjalny typ okna składający się z kolorowych płytek. Oba te słowa pochodzą zaś od słowa „vitre”, to zaś od łacińskiego „vitrum” oznaczającego szkło.

#eks #europejskikorpussolidarności #uniaeuropejska #wolontariateuropejski